Kosova dhe Rruga e Vështirë drejt Drejtësisë

Zyra e Prokurorit Special në Kosovë lufton për drejtësi në një mjedis të mbushur me politikë dhe media të manipuluara, ndërsa siguron transparencë dhe përgjegjshmëri.

Për shumë vite, informacioni im për Zyrën e Prokurorit të Special (ZPS) ishte i kufizuar. E dija për ekzistencën e saj, por nuk isha tërhequr thellë në veprimtarinë dhe rëndësinë e saj. Mediat ndërkombëtare me të cilat bashkëpunoja shpesh e anashkalonin këtë institucion, duke e konsideruar ndoshta shumë specifik për t'u trajtuar në një kontekst më të gjerë. Ata që e trajtonin, e bënin me një nivel të lartë ekspertize që shkonte përtej njohurive të mia në krime lufte dhe çështje ndërkombëtare. Megjithatë, diçka në këtë vit ndryshoi perspektivën time.

Një Zhvillim i Papritur

Një ngjarje e papritur më bëri të rivlerësoj rëndësinë e ZPS-së. Ishte një moment reflektimi që më shtyu të pyesja veten se çfarë roli mund të luajë kjo zyrë në një nga betejat më të rëndësishme për drejtësi në Kosovë. Zyra e Prokurorit të Special u krijua si një përgjigje ndaj nevojave të drejtësisë që nuk mund të adresoheshin plotësisht nga institucionet vendase.

Themelimi dhe Misioni

ZPS nisi të funksionojë në vitin 2015, duke u nxitur nga një raport i Këshillit të Evropës që ngriti dyshime për abuzime serioze dhe krime lufte që supozohej se ishin kryer nga disa pjesëtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës gjatë dhe pas luftës së vitit 1998-99. Megjithatë, ky raport i njohur si raporti i ‘Dik Martit’ është hedhur poshtë më vonë për shkak të mungesës së provave të mjaftueshme¹. Kjo situatë theksoi nevojën për një mekanizëm të veçantë ndërkombëtar që do të siguronte një proces të drejtë dhe të paanshëm në trajtimin e këtyre çështjeve.

Detyrat dhe Sfidat

Mandati i ZPS-së është i gjerë dhe kompleks. Ajo është ngarkuar me hetimin dhe ndjekjen penale të krimeve të rënda, përfshirë atentatet politike, mbajtjet e paligjshme, dhe dyshimet për trafikimin e organeve. Veçoria kryesore që e dallon ZPS-në nga gjyqësorja vendase është përdorimi i prokurorëve dhe gjyqtarëve ndërkombëtarë, një hap që synon të mbrojë procesin nga ndërhyrjet politike që mund të kompromentojnë drejtësinë.

Që nga krijimi i saj, ZPS ka qenë në qendër të debateve. Për mbështetësit, ajo paraqet një hap jetik drejt transparencës dhe përgjegjësisë. Për kritikët, ZPS shihet si një mjet i drejtësisë selektive, i cili ndonjëherë mund të perceptohet si i orientuar kundër figurave të caktuara politike dhe ushtarake, duke lënë pas dore akte të tjera të mundshme të padrejtësisë.

Lufta për Narrativën dhe Drejtësinë

Mbi të gjitha, ZPS ka rënë në një luftë narrative mes forcave që synojnë të formësojnë të ardhmen politike dhe historike të Kosovës. Në vitet e fundit gjetjet tona tregojnë se ka pasur përpjekje të koordinuara për të diskredituar, penguar, dhe në disa raste, për të shkatërruar këtë mekanizëm të drejtësisë. Një rrjet i ndërlikuar i operativëve politikë, figurave mediatike, dhe individëve të lidhur ngushtë me agjenci kriminale dhe ato të inteligjencës së huaj është aktivizuar me qëllim qartësisht të deklaruar për të mbrojtur interesa specifike, qoftë këto të brendshme apo të jashtme.

Këto sfida nuk janë të izoluara. Ato kanë tërhequr vëmendjen e aktorëve ndërkombëtarë, duke e bërë Kosovën një fushë beteje jo vetëm për drejtësinë e brendshme, por edhe për mënyrën se si vendi perceptohet dhe trajtohet në arenën ndërkombëtare. Integriteti dhe efikasiteti i ZPS-së janë thelbësorë për stabilitetin e gjatë të Kosovës dhe për ndërtimin e një sistemi të drejtësisë që populli kosovar mund ta besojë.

Derisa kjo luftë për drejtësi vazhdon, rëndësia e transparencës dhe përgjegjshmërisë vetëm sa bëhet më e qartë.

I dashur lexues, këtë javë ne publikuam hulumtimin tonë në anglisht, dhe javën që vjen do të botojmë gjetjet tona në shqip. Hulumtimi ynë përmban një seri prej tre artikujsh hulumtues që synojnë të hedhin dritë mbi përpjekjet e ndërmarra për të ndikuar, kontrolluar, ose madje penguar punën e ZPS-së, të njohur ndryshe si Dhomat e Veçanta të Gjykatës Speciale. Ne do t'ju zbulojmë aktorët kryesorë, metodat e tyre dhe motivet e fshehura pas veprimeve të tyre.

Ky raportim nuk është vetëm për të informuar publikun, por edhe për të siguruar që çdo përpjekje për drejtësi të jetë sa më transparente dhe e drejtë për të gjithë të prekurit. Është një angazhim ndaj vlerave të drejtësisë dhe integritetit, në një kohë kur të qenit i informuar është më thelbësor se kurrë.

---

Udha e Kosovës nga Konfliktet e Shekullit te Arritja e Pavarësisë

Lufta e Kosovës për Pavarësi dhe Kërkimi për Drejtësi: Lufta e Kosovës për pavarësi fillon me ngritjen e liderit serb Sllobodan Millosheviç në fund të viteve 1980. Nën udhëheqjen e tij, Serbia shkuli autonominë e Kosovës në 1989, duke shkaktuar një dekadë shtypje sistematike ndaj shqiptarëve etnikë. Kjo çoi në një lëvizje rezistence paqësore të udhëhequr nga Ibrahim Rugova, e cila edhe i hapi rrugë rezistencë së armatosur ndërsa forcat serbe rritën shtypjen e tyre brutale ndaj civilëve shqiptarë. Nga 1991 deri në 1999, forcat e armatosura serbe kryen krime lufte dhe krime kundër njerëzimit, duke vrarë mbi 13,000 njerëz, kryesisht etnikë shqiptarë, ndërsa detyruan zhvendosjen e pothuajse një milion civilëve. Pavarësisht ndërhyrjes së NATO-s që përfundoi luftën në qershor 1999, Serbia nuk është mbajtur plotësisht përgjegjëse për veprimet e saj. Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuqiç, i cili shërbeu si ministër i propagandës së Millosheviçit gjatë luftës, luajti një rol kyç në arsyetimin e këtyre krimeve në përndjekje të një Serbie më të Madhe, një vizion nacionalist ekspansionist që synonte të dominonte Ballkanin, përfshirë ambiciet për një flotë të përbashkët detare me Rusinë në Detin Adriatik.

Më 17 shkurt 2008, përfaqësuesit e zgjedhur të Kosovës lexuan deklaratën e pavarësisë së Kosovës në Kuvendin e Kosovës në Prishtinë, ku shpallën Kosovën shtet të pavarur dhe demokratik. Sot, Kosova është një shtet sovran i njohur nga më shumë se 100 vende, përfshirë Mbretërinë e Bashkuar, Shtetet e Bashkuara dhe shumicën e vendeve të BE-së. Megjithatë, Serbia, së bashku me aleatët e saj Rusinë dhe Kinën, vazhdon të mohojë pavarësinë e Kosovës dhe pengon aktivisht integrimin e saj ndërkombëtar. Viktimat e luftës ende presin drejtësi, dhe Serbia ende nuk është mbajtur përgjegjëse për krime të luftës në Kosovë. Ndërkohë, tensionet vazhdojnë me ndikimin destabilizues të Serbisë në rajonet veriore të Kosovës, të mbështetura nga ndihma politike dhe ushtarake ruse, por edhe nga një grup i fuqishëm financiarisht, përfshirë media si Klan Kosova dhe mediat kombëtare, të cilat që nga viti 2020 vazhdimisht kanë mbështetur diskursin agresiv politik të Serbisë kundër Kosovës dhe kanë përçmuar dhe delegjitimuar vazhdimisht veprimet e drejta vetëmbrojtëse të Republikës së Kosovës kundër agresionit serb. Një prej figurave kyçe që udhëheq luftën hibride në favor të Serbisë kundër Kosovës, ish-deputeti i korruptuar dhe i lidhur me struktura të krimit të organizuar, Berat Buzhala², këtë muaj ka propozuar enklavizimin e Republikës së Kosovës. Këtë e ka maskuar përmes deputetes minoritare Duda Balje, duke thënë në një postim në Facebook se:

"Kërkesa e Duda Baljes për krijimin e një komune boshnjake jo vetëm që është e arsyeshme, por unë mendoj që është e vonuar. Ndoshta ka hapësirë për të bërë dy komuna boshnjake, njëra afër Prizrenit dhe tjetra në Vitomiricë, për të pasur mundësi më vonë këto komuna të krijojnë një asociacion të komunave boshnjake. Pse jo?"

Në postimin e tij, Berat Buzhala diskuton propozimin për krijimin e një komune të re boshnjake, duke theksuar se kjo mund të jetë një ide e arsyeshme dhe sugjeron mundësinë e krijimit të një asociacioni të komunave boshnjake.

Në një kohë kur e vërteta dhe drejtësia duhet të qëndrojnë në pararojë të ndërtimit të një shoqërie të qëndrueshme dhe të drejtë, përpjekjet e vazhdueshme për të minuar integritetin e Republikës së Kosovës dhe sistemin e saj të drejtësisë nuk janë vetëm të papranueshme, por edhe të dëmshme. Serbia, së bashku me aleatët e saj strategjikë si Rusia dhe Kina, dhe ndikimet e tyre destruktive nëpërmjet mediave dhe politikës, jo vetëm që pengojnë rrugën e Kosovës drejt një të ardhmeje të qëndrueshme, por gjithashtu krijojnë një ambient të pasigurtë për qytetarët e saj. Aktorët si Berat Buzhala, që vazhdojnë të luajnë rolin e tyre në këtë luftë hibride kundër pavarësisë dhe stabilitetit të Kosovës, duhet të ndëshkohen dhe izolohen nga proceset politike dhe sociale.

Lufta për drejtësi në Kosovë nuk është vetëm për të ndëshkuar të kaluarën, por për të siguruar një të ardhme ku të gjithë qytetarët mund të ndihen të sigurt dhe të respektuar. Çdo përpjekje për të mbrojtur apo fshehur të vërtetat e tmerrshme të krimeve të luftës, dhe çdo manovër që synon të delegjitimojë dhe izolojë Kosovën në skenën ndërkombëtare, duhet të dënohet me zë të lartë dhe me vendosmëri të pakompromis.

Duhet të mbajmë mend se historia e Kosovës dhe rruga e saj drejt pavarësisë dhe drejtësisë është një dëshmi e rezistencës ndaj shtypjes dhe një përkushtim ndaj parimeve të lirisë dhe të drejtave të njeriut. Është detyra jonë të qëndrojmë vigjilentë, të informuar dhe të angazhuar në mbrojtjen e këtyre vlerave, të cilat janë thelbësore për çdo shoqëri që dëshiron të ecë përpara drejt një të ardhmeje më të ndritur dhe më të drejtë. Letër pas letre, fjalë pas fjalë, ne do të vazhdojmë të luftojmë për të vërtetën, duke sfiduar ata që përpiqen të shkruajnë një narrativë të rreme në kurriz të drejtësisë dhe të integritetit të Kosovës.

1. ICTY press briefing (April 16, 2008) – ICTY confirms no evidence was ever brought before its judges on organ-trafficking allegations​ — ICTY.

2. Ndërveprimi Kompleks i Ndikimit të Medias dhe Fuqisë Politike në Kosovë — SPOTLIGHT.